⚠️ بیش از ۹۰٪ ارزیابیهای عملکرد تحت تأثیر سوگیریهای ذهنی هستند!
شاید باورش سخت باشد، اما تحقیقات مؤسسه Gallup نشان داده که تنها ۱ در هر ۱۰ مدیر، ارزیابیهای عملکرد را بدون سوگیریهای ذهنی انجام میدهد. یعنی در اکثر مواقع، آنچه بهعنوان «عملکرد واقعی» ارزیابی میشود، بیشتر بازتاب ادراک، پیشفرضها و برداشتهای شخصی مدیر است تا واقعیت عینی.
سوگیری شناختی یعنی چه؟
سوگیریهای شناختی، میانبرهای ذهنی هستند که مغز ما برای تصمیمگیری سریعتر از آنها استفاده میکند. این میانبرها، گرچه گاهی مفیدند، اما در موقعیتهای مدیریتی مثل ارزیابی عملکرد میتوانند منجر به تصمیمهای ناعادلانه و اشتباه شوند.
سوگیری تأیید؛ دشمن شماره یک ارزیابی عادلانه
یکی از شایعترین سوگیریها، سوگیری تأیید (Confirmation Bias) است. این یعنی وقتی مدیر از قبل نظری دربارهی یک کارمند دارد (مثلاً «او فردی مسئول است» یا «همیشه کار را خراب میکند»)، ناخودآگاه فقط به شواهدی توجه میکند که این نظر را تأیید کند و سایر واقعیتها را نادیده میگیرد.
چطور این سوگیریها بر هم اثر میگذارند؟
سوگیری تأیید، بخشی از سوگیریهای شناختی است، اما تأثیرش چندبرابر میشود وقتی با دیگر سوگیریها ترکیب میشود. برای مثال:
- سوگیری هالهای: اگر فردی در یک موضوع خوب عمل کرده، مدیر همهی عملکردش را مثبت میبیند.
- سوگیری شباهت: مدیر تمایل دارد افراد شبیه به خودش را بهتر ارزیابی کند. ترکیب این سوگیریها باعث میشود ارزیابی عملکرد از مسیر واقعی خودش خارج شود و به ابزاری برای حفظ وضعیت موجود یا تأیید باورهای گذشته تبدیل شود؛ نه بهبود و توسعه.
پیامدهای این سوگیریها چیست؟
- فرسودگی و بیانگیزگی کارکنان
- نارضایتی از فرآیند ارزیابی
- از بین رفتن فرهنگ بازخورد سازنده
- تصمیمگیریهای اشتباه در ارتقاء، پاداش یا آموزش
چطور با این سوگیریها مقابله کنیم؟ (۳ راهکار ساده اما مؤثر)
مستندسازی مستمر عملکرد
بهجای اتکا به حافظه و برداشتهای ذهنی، عملکرد افراد را در طول زمان ثبت کنید. این مستندسازی میتواند شامل دستاوردها، بازخوردهای دریافتی از دیگران، و نتایج پروژهها باشد.
استفاده از چند منبع بازخورد (Feedback 360)
با دریافت بازخورد از همکاران، زیرمجموعهها و حتی مشتریان، دید جامعتری نسبت به عملکرد هر فرد پیدا میکنید و اثر سوگیری فردی کاهش مییابد.
بازآموزی ذهن با پرسشهای کنجکاوانه
بهجای اینکه دنبال تأیید باورهای قبلیتان باشید، از خودتان بپرسید:
- چه شواهدی دارم که عکس باورم را نشان دهد؟
- اگر فردی بیطرف این موقعیت را ببیند، چه قضاوتی میکند؟
- آیا من تمام زوایا را دیدهام یا فقط بخش مورد نظر خودم را؟
👤 در مقام یک مدیر، هرچه آگاهانهتر با ذهن خودتان مواجه شوید، عادلانهتر، دقیقتر و حرفهایتر عمل خواهید کرد.
🧭 اگر میخواهید در مسیر توسعه فردی و سازمانی گام بردارید، اولین قدم، شناخت و کنترل سوگیریهای خودتان است.
